در حقوق ایران دو نوع عقد ازدواج به وجود دارد. ازدواج دائم و ازدواج موقت که به صیغه معروف است. هر یک از این دو نوع عقد دارای شرایط و قانون های نیز هستند که باید آن‌ها را رعایت کرد. در غیر این صورت از نظر قانون صیغه دارای اعتبار نیستند. در این مقاله قصد داریم یکی از مباحث بحث برانگیز و پرچالش حقوقی یعنی عقد موقت یا همان صیغه موقت را بیان کنیم و از نظر حقوقی و قانون آن را بررسی نماییم.

عقد ازدواج و انواع آن

در قانون ، هنگامی که دو نفر بر کاری توافق کنند و هر یک در برابر دیگری حقوق و تعهداتی داشته باشد، می‌تواند، یکی از انواع عقد در قانون را با توجه به موضوع آن منعقد کند. ازدواج یا نکاح نیز یکی از انواع عقود در قانون است که نوع و موضوع آن با سایر عقود تفاوت‌های زیادی دارد اما در عین حال دو طرف در مقابل یکدیگر حقوق و تکالیفی دارند.

نکاح یا همان عقد ازدواج بر اساس قانون ایران به دو صورت واقع می‌شود،
که هر دو نوع آن از نظر قانونی دارای رسمیت و اعتبار هستند.
ضمن اینکه شرایط و قواعد مربوط به هر کدام از این عقود به‌طور کامل با دیگری متفاوت است.
به همین دلیل لازم است نسبت به آن‌ها اطلاع کافی داشته باشید. این دو نوع عبارت‌اند از:

• ازدواج دائم و ازدواج موقت.
• ازدواج مجدد

اصطلاح ازدواج مجدد برای دو دسته از افراد به کار می‌رود.
اول زن یا مردی که پس از فوت یا جدایی از همسر سابق خود با شخص دیگری ازدواج مجدد می‌کند.
در حالت دوم ازدواج مجدد که بار معنی منفی‌تری دارد،
زمانی‌ست که مرد با داشتن همسر دائم با زن دیگری ازدواج می‌کند که معمولا به صورت موقت خواهد بود.

طبق قانون صیغه یا در واقع ازدواج موقت ،
تکالیف مرد نسبت به زن کمتر از ازدواج دائم است و همین عامل موجب ازدواج مجدد افرادی شده است،
که به دلایلی چون اختلاف با همسر اول و عدم توانایی در پرداخت حقوق وی، به ازدواج موقت روی می‌آورند.

ازدواج موقت

در صورتی که زن و مرد برای عقد ازدواج خود مدت تعیین کنند،
عقد آن‌ها از نوع موقت خواهد بود.
در این صورت شرایط ازدواج و حقوق آن‌ها نیز متفاوت با ازدواج دائم است.

در واقع می‌توان گفت، ازدواج موقت یا متعه در عرف به نام صیغه شناخته می‌شود،
نوعی از عقد ازدواج است که بر اساس آن زن و شوهر برای مدت مشخص و محدود با مهریه توافق شده با هم ازدواج می‌کنند،
و پس از انقضای مدت، عقد و رابطه زوجیت بین آن‌ها از بین می‌رود.

طلاق در ازدواج موقت

در صیغه برخلاف ازدواج دائم، انحلال ازدواج و پایان یافتن آن با طلاق صورت نمی‌گیرد.
چرا که پس از پایان مدت عقد، رابطه نیز پایان می‌گیرد.
در عین حال اگر زن و مرد پیش از پایان مدت عقد بخواهند از یکدیگر جدا شوند،
می‌توانند بر این امر توافق کرده و مدت باقی مانده را به یکدیگر ببخشند.
در نتیجه در هیچ صورتی طلاق جایگاهی در عقد موقت ندارد.

حقوق زن در ازدواج موقت

صیغه موقت، حقوق و شرایط متفاوتی با ازدواج دائم دارد.
یعنی تمامی حقوقی که زن در ازدواج دائم دارد، در عقد موقت وجود ندارد.
برخی از این حقوق مانند مهریه در هر دو نوع نکاح از حقوق زن به شمار می‌روند و صرفا شرایط آن متفاوت است.
در عین حال بعضی دیگر از حقوق زن صیغه ای باید مورد توافق طرفین قرار بگیرند، مانند نفقه.

دسته سوم حقوق زن، بین ازدواج دائم و موقت متفاوت است و نمی‌توان بر آن‌ها توافق کرد.
برای مثال ارث در ازدواج دائم وجود دارد.
در حالی که از جمله حقوق زن صیغه ای به شمار نمی‌رود و طرفین نیز نمی‌توانند بر آن توافق نمایند.

عده در ازدواج موقت

یکی از قواعدی که پس از ازدواج و انحلال آن باید رعایت شود، عده زن است.
در این بین تفاوتی بین انواع ازدواج یا دلیل انحلال آن وجود ندارد.

عده مدت زمانی است که پس از انحلال ازدواج، زن نمی‌تواند با شخص دیگری ازدواج کند.
اعم از اینکه رابطه به دلیل طلاق، فوت زوج یا انقضای مدت صیغه پایان یافته باشد.

در قانون صیغه، عده زن در سه مورد بیان شده است:

• در صورت انقضای مدت صیغه یا بذل آن، به میزان دو طهر است.
• در صورت فوت زوج، مدت عده، مانند عده وفات در ازدواج دائم یعنی ۴ ماه و ۱۰ روز است.
• و در صورتی که زن در سنی باشد که عادت ماهانه می‌شود ولی به هر دلیلی در آن مدت اتفاق نیوفتد،
  در صورت انقضا یا بذل مدت صیغه، باید ۴۵ روز عده نگه دارد.

یکی از الزاماتی که در ازدواج وجود دارد، تعیین مهریه است که میزان آن توسط زن صورت می‌گیرد.
در ازدواج دائم طرفین می‌توانند پس از ازدواج نیز مهریه را تعیین کنند.
ولی در مورد ازدواج موقت، تعیین مهریه پیش از عقد الزامی‌ست تا جایی که اگر مهریه تعیین نشود، عقد باطل است.
با این توصیف تعیین مهریه در عقد موقت یکی از شرایط صحیح بودن صیغه به شمار می‌رود،
و زن می‌تواند هر زمان که بخواهد مهریه خود را مطالبه کند.

در صورتی‌ که زن و مرد پیش از رابطه زناشویی از یکدیگر جدا شوند، مهریه زن صیغه ای نصف می‌شود.

ضمن اینکه مرد در مدت زمان عقد موقت باید آن را به زن بپردازد.
مگر اینکه زن مهریه خود را به هر دلیلی ببخشد.
یکی از دلایل ببخشش مهریه در عقد موقت،
گرفتن رضایت مرد برای بذل مدت یا به عبارت ساده‌ترین بخشیدن زمان باقی‌ مانده عقد موقت به زن است.
به این صورت که زن پیش از اتمام مدت صیغه بخواهد از مرد جدا شود.

همچنین در صورتی که زن در طول مدت صیغه، فوت نماید،
مهریه وی از عهده مرد ساقط نمی‌شود و ورثه زن می‌توانند آن را مطالبه نمایند.

نفقه در عقد موقت

نفقه به معنی تامین مالی خانواده است که بر اساس قانون ایران به‌عهده مرد گذاشته شده است.
در عقد دائم مرد ملزم به پرداخت نفقه همسر خود است ،
در حالی‌که در عقد موقت این الزام برای مرد وجود ندارد و فقط در صورتی باید آن را به زن بپردازد که هر دو طرف بر آن توافق کرده باشند، یا صیغه بر این مبنا جاری شده باشد.

توجه داشته باشید که نفقه فقط به معنای پرداخت پول به زن نیست .
بلکه تامین مخارج زندگی، هزینه درمان، خوراک، پوشاک و…، نیز جز نفقه به شمار می‌روند.

انحلال در عقد موقت

همان طور که بیان شد، طلاق در قانون صیغه یا عقد موقت کاربردی ندارد.
از این رو عقد موقت به اشکالی دیگری منحل می‌شود.

• اولین موردی که باعث پایان رابطه زوجیت بین طرفین می‌شود، انقضای مدت عقد است.
  در واقع صیغه عقد موقت برای مدت مشخص و محدودی جاری می‌شود و پس از پایان این مدت،
  هیچ رابطه‌ای بین طرفین وجود ندارد.
• دومین مورد، بذل مدت است.
  بذل به معنی بخشیدن است و بذل مدت اصطلاحی‌ است که در صیغه موقت به بخشیدن مدت باقی مانده از عقد گفته می‌شود.
  در این نوع ازدواج، مرد می‌تواند هر زمان و به هر دلیلی که خواست باقی مدت عقد را به زن ببخشد،
  و به رابطه زوجیت خاتمه بدهد. در صورتی که زن برای بذل مدت باید با شوهر خود توافق و او را راضی نماید.
• سومین موردی که موجب انحلال صیغه موقت می‌شود، فوت یکی از زوجین است. در این وضعیت اگر مرد فوت نماید، زن باید عده وفات را نگه دارد.

چگونه صیغه محرمیت بخوانیم؟

در عقد موقت، چند عامل مهم از نظر قانونی باید رعایت شوند. در غیر این صورت عقد باطل است و برای طرفین موجب مسئولیت خواهد شد.

در واقع عقد موقت همیشه در رابطه با ازدواج مجدد کاربرد ندارد بلکه در بسیاری از مواقع طرفین در دوره نامزدی نیز برای محرمیت و شناخت بیشتر، صیغه محرمیت جاری می‌کنند.

نکته‌ای که باید به خاطر داشته باشید، این است که در پاسخ به این سوال که چگونه صیغه محرمیت بخوانیم، باید چند نکته اساسی را مورد توجه قرار دهید:

صیغه موقت می‌تواند توسط هر یک از طرفین یا توسط شخص ثالث به وکالت از طرفین جاری شود.

مدت در قانون صیغه یکی از اساسی‌ترین موضوعاتی است که باید به آن اشاره شود. در واقع مدت عقد نمی‌تواند نامحدود باشد که در این صورت، عقد ازدواج دائم است و در صورت عدم ذکر مدت نیز می‌تواند دائم تلقی شود.

همچنین همان‌طور که گفته شد، مهریه در صیغه موقت باید تعیین شود. در غیر این صورت عقد، باطل است.

ثبت ازدواج موقت

یکی از الزاماتی که در رابطه با ازدواج دائم وجود دارد، ثبت رسمی آن است. در غیر این صورت طرفین با مشکلات قانونی مواجه خواهند شد. در حالی که در صیغه موقت الزامی برای ثبت وجود ندارد و فقط در مواردی ثبت آن ضروری اعلام شده است:

• در صورتی که زن باردار شود که برای تولد فرزند و امور ثبتی لازم است والدین او و رسمیت رابطه آن‌ها مشخص باشد.
• در صورت توافق طرفین.
• در صورتی که ثبت ازدواج شرط ضمن عقد باشد.

امتناع از ثبت

همان طور که بیان شد، در صیغه موقت الزامی به ثبت در مراجع رسمی وجود ندارد ولی در صورتی که یکی از شرایط الزام به ثبت وجود داشته باشد، طرفین ملزم به ثبت هستند.

امتناع از ثبت ازدواج موقت معمولا از سوی زوج اتفاق می‌افتد، به همین دلیل قانون برای حمایت هر چه بیشتر، روش‌هایی را برای الزام مرد پیش بینی کرده است که از جمله آن می‌توان به «پرداخت جزای نقدی درجه پنج یا حبس تعزیری درجه هفت و الزام به ثبت» برای زوجی که ازدواج دائم، طلاق یا فسخ نکاح اقدام یا پس از رجوع تا یک ماه از ثبت آن خودداری یا در مواردی که ثبت نکاح موقت الزامی است از ثبت آن امتناع کند.

فرزند در ازدواج موقت

با توجه به اینکه رابطه زوجیت در ازدواج موقت دارای مدت زمان محدودی‌ست، در صورت تولد فرزند، حقوق وی چه سرنوشتی دارد.

مبنای ازدواج موقت معمولا تولد فرزند نیست ولی در صورتی که زوجه باردار شود، مرد ملزم به ثبت ازدواج موقت و گرفتن شناسنامه برای فرزند و پرداخت حقوق اوست گرچه تولد وی پس از پایان مدت ازدواج موقت باشد.

در صورتی که مرد از ثبت ازدواج امتاع کند و اجبار او هم امکان‌پذیر نباشد، زن با طی مراحل قانونی می‌تواند، شناسنامع فرزند را به نام خود بگیرد.